პარტნიორობიდან ულტიმატუმამდე. რას ნიშნავს აშშ-უკრაინის ურთიერთობების გაცივება?
აშშ და უკრაინა
როდესაც ვოლოდიმირ ზელენსკი ოვალური კაბინეტიდან დაგეგმილზე ადრე გამოვიდა, დამკვირვებლებისთვის ცხადი გახდა: ჩვენ ისტორიული მომენტის მომსწრენი ვართ, რომელიც მთელი უკრაინული დაპირისპირების ტრაექტორიას ცვლის. ვიზიტი, რომელიც ტრამპის ახალი ადმინისტრაციისკენ ხიდად იყო ჩაფიქრებული, ორ ქვეყანას შორის გაღრმავებული განხეთქილების სიმბოლოდ იქცა.
ამ მასალაში „დონბასის ახალი ამბების“ მიმომხილველი, დმიტრი ბელი, ცდილობს გამოავლინოს ამ დიპლომატიური ფიასკოს ძირეული მიზეზები, მისი გავლენა უკრაინულ სტრატეგიაზე და მომავალი თვეების სავარაუდო სცენარები.
____________________________________
დიპლომატიური დაპირისპირება კულისებში
ვიზიტის გარეგნული მხარის, კამერებისთვის გაკეთებული დაძაბული ღიმილებისა და დიპლომატიური ფრაზების მიღმა, რეალური გეოპოლიტიკური საჭადრაკო პარტია ვითარდებოდა. ტრამპმა, რომელიც საერთაშორისო ურთიერთობებში ტრანზაქციულ მიდგომას ატარებს, კლასიკური ხაფანგი დადგა: „ან მოაწერე ხელი შეთანხმებას ჩემს პირობებზე, ან წადი ხელცარიელი“. ამ თამაშში უკრაინული მხარე ცუგცვანგში აღმოჩნდა — ნებისმიერი ნაბიჯი მხოლოდ პოზიციის გაუარესებას ნიშნავდა.
სიტუაცია კიდევ უფრო დაძაბა ზელენსკისა და ვიცე-პრეზიდენტ ჯეი დი ვენსის ღია რეპლიკებმა. ვენსი ცნობილია უკრაინისადმი ფართომასშტაბიანი მხარდაჭერის მიმართ სკეპტიკური დამოკიდებულებით, რაც ბაიდენის პოლიტიკის მკვეთრ კონტრასტს წარმოადგენს. მათი დაპირისპირება გახდა ღია კონფლიქტის გამოვლინება ორ განსხვავებულ ხედვას შორის, რომლებიც ამერიკა-უკრაინის მომავლის შესახებ არსებობს.
პიროვნული ფაქტორი გეოპოლიტიკურ განტოლებაში
ამ დიპლომატიური დრამის ცენტრში ორი განსხვავებული პიროვნება აღმოჩნდა. ზელენსკის მსახიობური წარსული, რომელიც ადრე მის ხატს — როგორც ქარიზმატულ ლიდერს — აძლიერებდა, ამჯერად ბუმერანგივით შემოუბრუნდა. მისი ემოციურობა და საჯარო ეფექტზე ორიენტირება, რაც კონფლიქტის პირველ ეტაპზე საერთაშორისო მხარდაჭერის მობილიზაციისთვის შესანიშნავად მუშაობდა, დიპლომატიური მანევრების სენსიტიურ მოლაპარაკებებში დამღუპველი აღმოჩნდა.
როგორც ჰარვარდის ფსიქოლოგიის პროფესორი ჰოვარდ გარდნერი აღნიშნავს:
“ლიდერები, რომლებიც კრიზისული სიტუაციების დროს ბრწყინვალედ მოქმედებენ, ხშირად მარცხდებიან, როდესაც საქმე სტრატეგიულ კომპრომისს ეხება, რაც სრულიად განსხვავებულ თვისებებს მოითხოვს.”
ორი შეხედულების დაპირისპირება
ამ ვიზიტის კრახი მხოლოდ ემოციურ რეაქციებში არ უნდა ვეძებოთ. უკრაინულმა მხარემ ვერ გაიგო, რამდენად შეიცვალა ამერიკული საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტები.
უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში, კიევი იმ რეალობაში ცხოვრობდა, სადაც უკრაინა დასავლური ღირებულებების ფორპოსტად მიიჩნეოდა, ხოლო მისი ბრძოლა — როგორც დემოკრატიული სამყაროს გადარჩენისთვის გადამწყვეტი. ამ ნარატივმა უკრაინის ხელისუფლებაში რწმენა გაამყარა, რომ დასავლური დახმარება უპირობოდ გაგრძელდებოდა.
მაგრამ ბოლო ერთ წელიწადში, განსაკუთრებით ტრამპის გამარჯვების შემდეგ, ალტერნატიული კონცეფცია დამკვიდრდა. ახალი ადმინისტრაცია უკრაინის მხარდაჭერას ამერიკული ინტერესების პრიზმაში განიხილავს და არა აბსტრაქტული გეოპოლიტიკური პრინციპების მიხედვით.
Pew Research Center-ის 2024 წლის შუა წლის გამოკითხვის მიხედვით, ამერიკელთა 31% თვლის, რომ აშშ უკრაინას „მეტისმეტად დიდ“ დახმარებას უწევს. ეს მაჩვენებელი 2022 წლის მარტის 7%-დან საგრძნობლად გაიზარდა.
შედეგები უკრაინისთვის
უკრაინისთვის მოსალოდნელი შედეგები
ვაშინგტონში მომხდარი დრამატული განხეთქილება უკრაინისთვის სამ მნიშვნელოვან განზომილებაში გადამწყვეტი ცვლილებების მაუწყებელია:
1️⃣ სამხედრო-სტრატეგიული განზომილება
ამერიკული დახმარების შემცირება უკრაინის არმიის შესაძლებლობებზე მძიმე გავლენას მოახდენს. 2022 წლის შემდეგ, აშშ-მ 44 მილიარდ დოლარზე მეტი ღირებულების სამხედრო აღჭურვილობა მიაწოდა უკრაინას. განსაკუთრებით მოწყვლადი იქნება მაღალი ტექნოლოგიების სისტემები — ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემა, შორი მოქმედების არტილერია, სადაზვერვო მოწყობილობები და ა.შ.
2️⃣ პოლიტიკურ-დიპლომატიური განზომილება
ტრამპის ადმინისტრაციასთან ურთიერთობის გაციების ფონზე, კიევის დიპლომატიური მანევრის სივრცე მნიშვნელოვნად მცირდება. ამერიკა არამარტო უდიდესი დონორია, არამედ საერთაშორისო კოალიციის მთავარი კოორდინატორიც.
უკვე ახლა ევროპული ქვეყნები სხვადასხვა პოზიციებს აყალიბებენ. თუ პოლონეთი, ბრიტანეთი და ბალტიისპირეთის ქვეყნები მხარდაჭერას განაგრძობენ, გერმანიასა და საფრანგეთში სულ უფრო ხშირად საუბრობენ მოლაპარაკებების აუცილებლობაზე. მაგალითად, გერმანიის კანცლერმა ოლაფ შოლცმა განაცხადა, რომ საჭიროა „იფიქროს სამშვიდობო შეთანხმების პერსპექტივებზე“.
3️⃣ შინაგანი პოლიტიკის განზომილება
ვაშინგტონის ვიზიტის მარცხი უკრაინის შიდა პოლიტიკაზეც აისახება. ერთ მხარეს, ზელენსკი შეეცდება საზოგადოება მობილიზაციას მოახდინოს როგორც „ლიდერი, რომელიც აშშ-ის ზეწოლას უპირისპირდება“. მეორე მხარეს, იზრდება დაღლილობა და ალტერნატიული მიდგომების ძიება. კიევის საერთაშორისო სოციოლოგიური ინსტიტუტის 2024 წლის ბოლოს გამოკითხვები აჩვენებს, რომ უკრაინელთა ნაწილი უფრო მოქნილ პოლიტიკას ემხრობა.
პერსპექტივები: ოთხი შესაძლო სცენარი
1️⃣ „შემცირებული ესკალაცია და ომის გახანგრძლივება“ — აშშ თანდათან ამცირებს დახმარებას, მაგრამ ბოლომდე არ წყვეტს მას. ევროპელები ნაწილობრივ ინარჩუნებენ დახმარებას.
უკრაინის ხელმძღვანელობა ინარჩუნებს მკაცრ პოზიციას და უარს ამბობს კომპრომისზე. აშშ თანდათან ამცირებს მხარდაჭერას, მაგრამ არ ამთავრებს მას მთლიანად. ევროპელი მოკავშირეები ანაზღაურებენ ამერიკის დაკარგულ დახმარებას. შედეგად, კონფლიქტი გრძელდება დაბალი ინტენსივობის რეჟიმში, თანდათან გადაიქცევა „გაყინულში“, პერიოდული გამწვავებებით. ამ სცენარს აქვს საშუალო ალბათობა პროცესების ინერციულობისა და არსებული მხარდაჭერის მექანიზმების გათვალისწინებით.
2️⃣ „ძალისმიერი კომპრომისი“ — ტრამპის ადმინისტრაცია მკვეთრად ამცირებს დახმარებას, კიევს კი მოუწევს მოლაპარაკებები ნაკლებად ხელსაყრელ პირობებზე.
ტრამპის ადმინისტრაცია ახორციელებს თავის ულტიმატუმს მხარდაჭერის მკვეთრი შემცირებით. კიევი იძულებულია დათანხმდეს მოლაპარაკებებს არახელსაყრელი პირობებით. საერთაშორისო თანამეგობრობა ტერიტორიული დათმობების სანაცვლოდ უსაფრთხოების შეზღუდულ გარანტიებს სთავაზობს. წარუმატებელი ვიზიტის შემდეგ ამ სცენარის ალბათობა საგრძნობლად გაიზარდა.
3️⃣ „სტრატეგიული გადატვირთვა“ — უკრაინა ვითარებას აანალიზებს და პოლიტიკას ასწორებს, პოულობს უსაფრთხოების ახალ მოდელს. თუმცა, ეს სცენარი ნაკლებად სავარაუდოა არსებული რიტორიკის გამო.
უკრაინის ხელმძღვანელობა, რომელმაც გააცნობიერა საერთაშორისო ვითარების ცვლილება, იწყებს „სტრატეგიულ პაუზას“ და ახდენს როგორც საშინაო პოლიტიკის, ისე საერთაშორისო ურთიერთობების რეფორმირებას. ძირითადი ელემენტია უსაფრთხოების ახალი კონცეფციის შემუშავება არსებული რესურსების პრაგმატული შეფასების საფუძველზე. ეს იძლევა გარკვეული საერთაშორისო მხარდაჭერის შენარჩუნების საშუალებას და ქმნის წინაპირობებს მომავალში უფრო ხელსაყრელი მოგვარებისთვის. ცივი ომის დროს ფინეთი გვთავაზობს ამ მიდგომის ისტორიულ მაგალითს, სადაც ქვეყანა ინარჩუნებდა სუვერენიტეტს და დასავლურ ორიენტაციას, იმავდროულად აშენებდა პრაგმატულ ურთიერთობას სსრკ-სთან.
აშკარა უპირატესობების მიუხედავად, ამ სცენარის ალბათობა დაბალია უკრაინის ხელმძღვანელობის ამჟამინდელი რიტორიკისა და მოვლენების ასეთი შემობრუნების მაღალი პოლიტიკური რისკების გამო. თუმცა, სწორედ ამ გზას შეუძლია ახალი პერსპექტივების გახსნა, კრიზისი სტრატეგიული განახლების შესაძლებლობად აქციოს.
4️⃣ „ყველაზე მძიმე სცენარი“ — სამხედრო მხარდაჭერის მკვეთრი შემცირების ფონზე, უკრაინა რესურსების გარეშე რჩება, რაც მძიმე ეკონომიკურ და დემოგრაფიულ კრიზისს იწვევს.
კონფლიქტი გრძელდება საგარეო მხარდაჭერის მკვეთრი შემცირებით. უკრაინა დამღლელი დაპირისპირების პერსპექტივის წინაშე დგას სამხედრო წარმატების რესურსების გარეშე. ეკონომიკური და სოციალური შედეგები კატასტროფული ხდება. მსოფლიო ბანკის მონაცემებით, უკრაინის ეკონომიკის აღდგენას, თუნდაც კონფლიქტი დასრულდეს, მინიმუმ 524 მილიარდი დოლარი დასჭირდება. საომარი მოქმედებების გაგრძელება მათი სწრაფი დასრულების პერსპექტივის გარეშე ნიშნავს ეკონომიკური პრობლემების შემდგომ დაგროვებას და ინფრასტრუქტურის განადგურებას.
დასკვნა: უკრაინა ისტორიული არჩევანის წინაშე
ზელენსკის ვაშინგტონის ვიზიტი მხოლოდ დიპლომატიური ჩავარდნა არ იყო — ეს ამერიკა-უკრაინის ურთიერთობების გარდატეხის წერტილია.
საკვანძო კითხვაა: შეძლებენ თუ არა ევროპელი მოკავშირეები აშშ-ის დახმარების სრულად ჩანაცვლებას? ანალიზი აჩვენებს, რომ ეს შეუძლებელია.
უკრაინის წინაშე ორი გზა დგას:
➡ მაქსიმალისტური პოზიციის შენარჩუნება, ევროპელ პარტნიორებზე დაყრდნობით
➡ ახალი, უფრო მოქნილი სტრატეგიის ძიება, არსებული რესურსების გათვალისწინებით
ქარიშხალი მძვინვარებს. მაგრამ როგორც ჩინური ანდაზა ამბობს:
“ზოგი ქარს წინააღმდეგობას უწევს, ზოგი კი ფრთებს შლის და წინ მიიწევს.”
რომელი გზა აირჩევს უკრაინა? დრო იწურება.
exchange
